Boşanma pek çok çift için zorlu bir süreç olsa da çocuk sahibi olan çiftler için daha fazla stresli ve kaygılı bir süreç haline gelebiliyor. Ebeveynlerinin boşanacağını öğrenen çocuklarda üzüntü,  öfke, kaygı, korku ve suçluluk gibi duyguların yoğun ve karmaşık şekilde yaşandığına şahit olabiliyoruz. Bazı çocuklarsa bu süreçten daha az etkileniyor. Ebeveynler, çocukları ve kendileri için boşanma sürecini en az hasarla nasıl atlatabileceklerini merak ediyor. Boşanma, illa ki çocuk için travmatik ve yaşamının ileriki yıllarını etkileyen bir yaşantı olmak durumunda değil. Boşanmanın çocuk üzerindeki olası etkilerini öğrenmek ve anne-babalara bu konuda bazı faydalı bilgiler sunabilmek adına çocuklarla ve ailelerle çalışan Uzm. Psk. Çağla Tuğba Dörtlüoğlu ile bir sohbet gerçekleştirdik.

Uzm. Psk. Özge Erel: Boşanmanın çocuğa olası olumsuz etkileri hep tartışılan bir konudur. Çocuğun ruhsal sağlığı için boşanma başlı başına bir risk oluşturur mu yoksa süreçteki sorunlara mı bağlıdır bu risk?

Uzm. Psk. Çağla Tuğba Dörtlüoğlu: Her boşanma çocuk için etkileyici bir unsurdur. Ancak burada sürecin kendisi, çocuğun yaşı ve boşanmanın ona ne şekilde anlatıldığı da önemlidir. Boşanma sürecine gelene kadar evde gergin, tartışma ve kavga dolu bir ortam varsa, çocuk yaşça büyükse, boşanma sürecini aslında bir kurtuluş olarak da görebiliyor. Özellikle okul öncesi çağunda çocuklar boşanmayı zihinlerinde kodlayamıyor, anlamlandıramıyorlar. Dolayısıyla her iki ebeveynin de süreci ne şekilde yönettiği ve sonlandırdığı çocuğun boşanmadan etkilenme oranında belirleyici rol oynuyor.

Ö.E.: Ebeveyni boşanmış çocukların ileride davranış ve duygusal sorunlar yaşadığı konuşulur. Ebeveyni boşanmış her çocuğun bu tarz sorunlar yaşayacağını söylemek ne kadar doğru olur?

Ç.T.D.: Bu konuda genelleme yapmak doğru olmayacaktır. Bu çocuğun yaşına, kişilik yapısına, ebeveynin boşanma öncesi-sonrası süreci nasıl yönettiğine bağlı olarak değişebilir. Bazı ebeveynlerde kişilerden biri yasal olarak boşansa bile duygusal olarak boşanmayı gerçekleştiremez. Bunun dışında evde kalan çocuğu, eksik olan ebeveynin yerine koymaya başlama davranışı olabiliyor. Örneğin baban gitti ve bu evin babası sensin diyebiliyorlar ya da boşanmadan sonra anne çocuğu kocasının yerine koyup birlikte uyumaya başlayabiliyor. Bunun gibi olumsuz süreçler uzun vadede çocuk için travmatik etki yaratabiliyor.

Ö. E. : Danışmanlık tecrübelerinize dayanarak boşanma sürecinde yaşanan ortak sorunlar hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Ç. T. D.: Boşanma sürecinde maalesef sadece anne-baba değil onların kendi ebeveynleri de sürece dahil olabiliyor. Onların dahil olması vicdani boyutta baskıyı atırıyor. Bir ebeveynin bir diğer ebeveyni suçlaması ve bunu çocuğa yansıtması, diğer ebeveyn hakkında bilgi almak için çocuğu kullanması sıklıkla gördüğümüz bir tablo. Bunların dışında her iki ebeveyn de çocuğa normalde sahip olması gereken imtiyazlar tanımaya başlayan vicdanlarını rahatlatmak için ekstra hediyeler alabiliyor. Burada maalesef karşımıza sınır problemi çıkıyor. Yani ebeveynler de çocuk olmaya başlıyor.

Ö. E. : Boşanmak isteyen ebeveynler genelde çocuğa bu kararı açıklama aşamasında büyük sıkıntılar yaşıyor. Bu karar çocuğa nasıl açıklanmalıdır ve bir uzmandan yardım alınmalı mıdır?

Ç. T. D.: Bu kararı açıklama sürecinde bir uzman eşliğinde yol almak faydalı olacaktır. Burada en temel kriter çocuğun yaşı. Çocuğun yaşına göre anlayabileceği bir düzlemde açıklama yapmak önemli. Ben her zaman bu kararı açıklamadan önce anne-baba bir araya gelerek kendi aralarında ne konuştukları konusunda ortak karar almalarından yanayım. Çünkü yapılan açıklamalardaki tutarsızlık hem yaralayıcı hem de kafa karıştırıcı olabilir çocuk açısından.

Ö. E. : Çocuğun yaşı önemli dediniz. Bunu biraz daha açabilir misiniz?

Ç. T. D.: Okul öncesi dönemde çocuk soyut kavramlar yerine somut bilgileri daha rahat içselleştirebilir. Bu nedenle ölüm, günah,  boşanma gibi kavramlar soyut olduğu için anlamlandırması oldukça zor olacaktır. Okul çağı ve ergenlik döneminde bu açıklamayı yapmak ve çocuğun anlamasını sağlamak biraz daha rahat olur. Çocuklara açıklama yaparken bu gelişimsel özellikleri bilmek ve ona göre hareket etmek yardımcı olabilir.

Ö.E.: Sırf çocuk olumsuz etkilenmesin diye mutsuz bir evliliği sürdüren anne-babalar var. Bu konuda neler söyleyebilirsiniz?

Ç.T.D.: Bu konuda ebeveynlerin kararı önemli tabii ki. Evliliğin sürdürülmesine yönelik her türlü çaba sarfedilmiş mi buna bakmak gerekir. Çift bir profesyonelden destek almış mı ve iletişimsel sorunlar halledilmiş mi? Boşanma bir sonuç gibi görünse de süreci de irdelemek gerekir. Ancak çocukların mutluluğu için kavga ve tartışma dolu bir evliliği sürdürmek mantıklı olmayacaktır. Çünkü böyle bir devamlılık uzun vadede çocuğun ruhsal olarak daha çok hasar almasına neden olabilir.

Ö. E. : Peki boşanma kararı yüzünden çocuklarının etkilendiklerini ebeveynler nasıl anlayabilir?

Ç. T. D.: Çocukların boşanmadan etkilenip etkilenmediklerini anlamak için çocuklarını gerçekten iyi tanıyor olmaları gerekiyor. Çocuğun her zaman yaptığı şeyleri yapmamaya başlaması ve her zamankinden farklı tepkiler vermesi önemli ölçüler olabilir. Bunların yanında iştahındaki, uykusundaki değişimler de aile için işaret nitelendiğindedir. Örneğin: normal şartlarda çok sakin bir çocuğun bir anda çok öfkeli hale gelmesi ya da çok öfkeli bir çocuğun içine kapanık hale gelmesi de dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Bütün bunların dışında bazı çocuklarda dışa yansıyan bir durum olmayabilir. Çocuk yaşadığı gerilim ve zorlamayı bedenine yansıtabilir. Baş ağrısı, mide problemleri, cilt problemleri, sindirim sistemi soruları (iştah/kabız) bize çocuğun süreçten etkilendiğini gösterir. Bu bilgiler ışığında mutlaka bir uzmandan destek almak gerekir.

Ö. E. : Boşanma gerçekleştikten sonra ebeveynin çocukla iletişiminde dikkat etmeleri gereken neler var peki?

Ç. T. D.: Boşanma gerçekleşirken de ebeveynlerin tutum ve davranışlarında tutarlı olması en önemlisi. Aralarındaki problem ne olursa olsun çocukların ihtiyaçları söz konusu olduğunda iletişim kurabilmeliler. Karşı tarafla ilgili bilgi alabilmek adına çocuğu kullanmamalılar. Çocuk kimde kalıyorsa diğer ebeveyn hakkında olumsuz konuşmalara şahit olması engellenmelidir. Bu süreçte eşlerin kendi ebeveynlerinin de olumsuz konuşmamaları sağlanmalıdır.

Ö.E.: Boşanma süreciyle etkili bir şekilde baş edebilmesi için çocuğa ne gibi beceriler kazandırılması veya destek sağlanmasını öneriyorsunuz?

Hangi süreç olursa olsun çocuğa yalan söylenmemesi çok önemli. Çünkü çocuklar evde olup biteni bilirler. Bunun dışında bu sürecin içinde olması gereken anne-baba-çocuk(lar) olmalıdır. Bu sürece dışarıdan insanların karışmaması sürecin sağlıklı olmasına yardımcı olacaktır. Ebeveynlerin çocuğun tepkilerini iyi gözlemlemesi önem arz etmektedir. Herhangi bir farklılık durumunda ailenin muhakkak destek alması gerekir.

Ö. E. : Boşanma süreci ve sonrasında çocuklar ve ebeveynlerin nasıl bir destek almaları, ne gibi kaynaklardan yararlanmaları faydalı olur?

Ç. T. D.: Boşanma sürecine karar verdikten sonra bir uzmandan destek alınarak bu bilgi çocukla paylaşılabilir. Aile çocuğun süreçten etkilendiği ya da zarar gördüğü sonucuna varırsa çocuğun bir uzmana götürülmesi ve profesyonel bir destek alınması gerekebilir. Ailenin bu konuda okuyabilecekleri dili sade en güzel kaynaklardan birisi  Prof Dr. Mucahit Öztürk’ün 99 Sayfada Boşanmış Ailelerde Çocuk” kitabıdır bana sorarsanız.

 

Uzm. Psk. Çağla Tuğba Dörtlüoğlu